بروز رکود اقتصادی و افزایش تورم از یک سو و بالا بودن نرخ سود سپرده‌های بانکی از سوی دیگر باعث شده تا مردم به جای سرمایه‌گذاری در تولید و فعالیت اقتصادی، پول‌هایشان را در بانک‌ها بگذارند و سودهای بالا بگیرند. در این شرایط، بانک‌ها و موسسات مالی مجوز دار و بی مجوز در رقابت برای جذب سپرده بیشتر، به مشتریان خود وعده سود بیشتر می‌دادند و اکنون بسیاری از این بانک‌ها و موسسات با مشکل رو به رو شده‌اند.
آمار دقیقی از وضعیت و صورت‌های مالی بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری در دسترس نیست اما برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که در کنار ورشکستگی برخی موسسات مالی، وضعیت برخی بانک‌ها هم مطلوب نیست و این بانک‌ها نیز زیانده هستند. بدهی سنگین دولت به بانک‌ها، مطالبات معوق بیشتر از ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی بانک‌ها، و دارایی‌های نقد نشدنی از مهم‌ترین مشکلات بانکهای ایرانی است. مشکل بزرگ‌تر بانکهای ایرانی نرخ سود بالا است که آنها را به سمت زیاندهی و ورشکستگی پیش می‌برد. ولی‌الله سیف رئیس کل بانک مرکزی پرداخت سود بالا را یکی از نشانه ورشکستگی و ریسک بالای بانک‌ها می‌داند.
به گفته سیف، “بانکی که در حال ورشکستگی بوده ممکن است نرخ سود بالا بدهد تا بتواند شرایط را تغییر دهد. بانک مرکزی به تمام سپرده گذاران بانک‌ها علامت می‌دهد. بارها در مصاحبه‌هایم به مردم هشدار داده‌ام فکر نکنند تمام بانک‌هایی که از بانک مرکزی مجوز دارند وضعیت یکسانی دارند.”
رئیس کل بانک مرکزی گفته “متاسفانه مردم به هشدارها توجه نمی‌کنند، حتی شاهدیم به خاطر یک تا دو درصد سود بیشتر در موسسات غیرمجاز سرمایه گذاری می‌کنند و سرمایه‌شان را به خطر می‌اندازند.” در چنین شرایطی، رئیس کل بانک مرکزی احتمال ادغام بانک‌ها را هم مطرح کرده و گفته که برای رسیدن به استانداردهای روز جهان و کاهش هزینه این کار لازم است ولی بانک مرکزی حامی سپرده گذاران است.
چه نهادی مسئول بیمه سپرده‌هاست؟
این پرسش مطرح است که در صورت ورشکستگی بانک‌ها، پول سپرده گذاران چه می‌شود و در ایران چه نهادی مسئول آن است.
در سال ۱۳۹۲ برای اولین بار صندوق ضمانت سپرده‌ها تاسیس شده است که بانک‌ها باید عضو آن باشند و مبالغی را به عنوان ضمانت به این صندوق بپردازند و اگر روزی دچار ورشکستگی شدند، این صندوق بخشی از سپرده‌ها را به سپرده گذاران پرداخت خواهد کرد. این صندوق در وبسایتش سقف پرداختی به سپرده گذاران را در صورت ورشکستگی بانک‌ها ۱۰۰ میلیون تومان برای هر سپرده گذار اعلام کرده است و اگر سپرده گذاری بیش از این میزان در بانک سپرده گذاری کرده باشد، باید از خیر بقیه پولش بگذرد یا منتظر بماند تا اموال بانک فروخته شود و طلبش را وصول کند.
برخلاف تصور اکثر مردم، تضمینی برای بازپس دادن سپرده‌ها از سوی بانکهای دارای مجوز از بانک مرکزی وجود ندارد و صندوق ضمانت سپرده‌ها هم تنها بخشی از سپرده‌ها را بیمه می‌کند.
رئیس کل بانک مرکزی گفته است: “نباید این سوء تفاهم ایجاد شود که مردم تصور کنند در هر بانک یا موسسه ای سرمایه گذاری کنند تحت پوشش صندوق ضمانت سپرده است. به هر حال صیانت از سپرده‌های مردم جزو وظایف بانک مرکزی است و سعی می‌کنیم باهشدارهایی که می‌دهیم مردم را آگاه کنیم.”
برخی کارشناسان اقتصادی می‌گویند تا زمانی که بانکهای ایرانی به جای ارائه تسهیلات بیشتر به سپرده گذاران، برای جذب سپرده آنها وعده سود بیشتر با جایزه‌هایی نظیر خودرو و مسکن می‌دهند، این وضعیت ادامه خواهد داشت، مگر این که سود سپرده‌ها به حدی کاهش پیدا کند که جذابیت سپرده گذاری برای سود بیشتر به حداقل برسد.
